Τι συμβαίνει με την Κοινωνική Οικονομία;

Ιούλιος 2020. Από τον Στέλιο Κατωμέρη

Η κοινωνία όταν πιέζεται πάντα βρίσκει τρόπους δράσης και αυτές πάντα είναι καινοτόμες και επαναστατικές. Είναι ιστορικά γνωστό ότι οι λαοί και οι ομάδες που τους συνθέτουν, μπροστά σε κάθε κίνδυνο συνασπίζονται και ενεργούν. Άλλωστε οι μεγάλες κοινωνικές αλλαγές - ήδη από τον 18^ο αιώνα - συντελέστηκαν στο σημείο όπου διασταυρωνόταν η συνέχεια της ζωής όπως την ονειρεύτηκε το πλήθος σε ένα ώριμο για αλλαγές περιβάλλον δηλαδή η χρονική ταύτιση της συγκυρίας με την ανάγκη. 

Σήμερα – ήδη από το 2008 – η κοινωνία γνωρίζει μια πρωτοφανή κρίση αξιών αλλά και οικονομικών ανισοτήτων σε βαθμό να κρίνεται - λόγω οικονομικής φτώχιας - καθημερινά η δυνατότητα φυσικής επιβίωσης μεγάλων ομάδων πληθυσμού. Στην ΕΕ ήδη από την δεκαετία του 1980 το φαινόμενο των ανισοτήτων αντιμετωπίζεται - χωρίς βεβαίως να λύνεται - με αξιοσημείωτο τρόπο από την θεσμική παρουσία σχημάτων της Κοινωνικής Οικονομίας (ΚΟ) που είτε επιχειρηματικά με τους κοινωνικούς συνεταιρισμούς και τις κοινωνικές επιχειρήσεις είτε μέσω των δράσεων των μη κερδοσκοπικών εταιρειών και ιδρυμάτων δημιουργείται ένα δίκτυ προστασίας για κάποιες ομάδες που πλήττονται περισσότερο. Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΕ[1] υπάρχουν 250.000 συνεταιρισμοί διαφόρων τύπων οι οποίοι έχουν 163 εκατομμύρια μέλη και απασχολούν 5,4 εκατ εργαζόμενους. Ωστόσο το σύνολο των φορέων της ΚΟ συμπεριλαμβανομένων και των συνεταιρισμών αριθμεί πάνω από 2,8 εκατομμύρια κοινωνικά επιχειρηματικά σχήματα με περισσότερα  από  232  εκατομμύρια  μέλη  συνεταιρισμών,  ταμείων  αλληλασφάλισης  και συναφών φορέων και προσφέρει πάνω από 13,6 εκατομμύρια αμειβόμενες θέσεις εργασίας στην Ευρώπη[2].

Εμείς στην Ελλάδα γιατί δεν προχωράμε;

Κάτι φαίνεται ότι δεν λειτουργεί σωστά στην χώρα διότι μετά βίας συμπληρώνεται ένα ποσοστό κοντά στο 1% σε σχέση με την συνολική απασχόληση, ενώ αντίστοιχα στην ΕΕ είναι ήδη 6,5% και οι εξηγήσεις δεν δίδονται καθαρά ούτε από την μεριά των εκπροσώπων του τομέα ούτε από την μεριά της πολιτείας. Μάλιστα από συνεντεύξεις, δηλώσεις και διάφορες έρευνες φαίνεται οι μεν να κατηγορούν τους άλλους για αμέλεια. Το περίεργο είναι ότι υπάρχει ένας συνεχής και ιδιότυπος διάλογος χωρίς λόγια αλλά με πράξεις ή μάλλον απραξία ωστόσο το εντυπωσιακό και λυπηρό είναι ότι έχουν και τα δύο μέρη άδικο. Η ακινησία των φορέων και η απραξία των διοικούντων σταδιακά καταστρέφει την κοινωνία. Η συρρίκνωση του εισοδήματος δημιουργεί αδιέξοδα με απρόβλεπτες προεκτάσεις στο παρόν και στο μέλλον αλλά και η παθητική στάση όλων, τόσο των πολιτικών όσο και των δρώντων στο πεδίο δείχνει ότι κανείς δεν κατάλαβε ακόμη τίποτα. 

Οι κυβερνήσεις έως σήμερα τήρησαν «σιγήν ιχθύος» κατασκευάζοντας μόνον νόμους τους οποίους ουδέποτε άφησαν να λειτουργήσουν όπως π.χ. ο 4430/16. Το προσφιλές στο παρελθόν και «μπανάλ» ρηθέν ότι «ο νόμος θα μείνει στα χαρτιά» έγινε πράξη και πάλι από το 2016-2019. Πάλι τα ίδια όπως παλιά λοιπόν…. Καταγράφηκαν κάποιες δράσεις και δηλώσεις βιτρίνας (εκθέσεις Κ.ΑΛ.Ο., προδημοσιεύσεις στήριξης), αλλά χωρίς καμία αξιοπιστία και τήρηση των δηλωθέντων. Ένα θεσμικό πλαίσιο στα χαρτιά. Υπήρξαν και κάποιες «διευκολύνσεις» για κάποιους φορείς Κ.ΑΛ.Ο περισσότερο ίσους από τους υπόλοιπους μέσω κάποιων προγραμματικών συμβάσεων, απευθείας αναθέσεων, χρήσης δημοσίων κτιρίων, συμβάσεων εκπαίδευσης κλπ. από το 2015-2019.

Είναι κατάσταση αυτή; Όχι δεν είναι! Είναι απαράδεκτο το να υπομένει και να αναμένει μαρτυρικά όλο το πεδίο ένα θαύμα. Θαύματα δεν γίνονται όπως αποδεικνύεται. 

Μάλιστα η ίδια παταγώδης ανυπαρξία του χώρου της Κ.ΑΛ.Ο συνεχίζεται αφού τον τελευταίο χρόνο, κατά την διακυβέρνηση από την ΝΔ καταγράφεται ακόμη μια φορά απουσία έργων αλλά και λόγου. Ήδη χάθηκε ένας χρόνος και ακόμη δεν φαίνεται κάποιος από τους πολιτικά υπεύθυνους να ασχολείται σοβαρά με τον τομέα της Κ.ΑΛ.Ο. Πιο συγκεκριμένα σήμερα στην διακυβέρνηση της ΝΔ η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Εργασίας έβαλε ακόμη ένα «λιθάρι» στη καταστροφή και υποβάθμιση του τομέα καταργώντας την Ειδική Γραμματεία Κ.ΑΛ.Ο., υποβιβάζοντας την σε διεύθυνση. Επίσης «ξέχασε» να ορίσει τον πολιτικό προϊστάμενο που θα αναλάβει το χαρτοφυλάκιο της αφήνοντας τον κο Βρούτση επί παντός του επιστητού υπεύθυνο. Παρά τις συνεχείς προσπάθειες επικοινωνίας εκ μέρους των  Ενώσεων φορέων Κ.ΑΛ.Ο., με γραπτά  αιτήματα και προτάσεις στον υπουργό και τους υφυπουργούς η κυβέρνηση «κωφεύει» και δεν ασχολείται καν με το θέμα. Ο κος Βρούτσης μάλιστα, απαντά σε επερωτήσεις βουλευτών με άσχετα κείμενα τα οποία αναγιγνώσκει - προφανώς μόνον για να καταγραφεί η απάντηση του - χωρίς ουσιώδη απόκριση. 

Συνεπώς να υποθέσουμε μια διαρκή αμέλεια ή ανεπάρκεια τόσο  των παρελθόντων όσο και των σημερινών ιθυνόντων και κατά συνέπεια ίσως και παράβαση του καθήκοντος τους για την εφαρμογή και τήρηση των ψηφισμένων νόμων; Μήπως ίσως να υποθέσουμε άγνοια ή ιδεοληπτική εμμονή κατά του χώρου της Κ.ΑΛ.Ο. ή υπάρχει κάτι άλλο που δεν μπορεί να διατυπωθεί ακόμη; 

Ακόμη και εάν δεχθούμε την υπόθεση ότι  η σημερινή κυβέρνηση της ΝΔ έχει ιδεολογικά αντίθετες απόψεις, αθέμιτες ιδεολογικές εμμονές ή και αδιαφορία για ότι αποκαλούμε «κοινωνικό» ή κοινωνική επιχειρηματικότητα, σίγουρα δεν έχει το δικαίωμα στην καταστροφή ενός χώρου που αριθμεί 1300 περίπου φορείς των οποίων η ίδρυση βασίστηκε σε νόμους που έχουν ψηφιστεί από το ελληνικό κράτος. Ίσως να κάνει τον κόπο να δει προς τα δυτικά στην ΕΕ όπου συμβαίνουν θαύματα και να ρωτήσει και τους εκεί εμπλεκόμενους αναφορικά με την υποστήριξη της απασχόλησης και την πρόσβαση των ευάλωτων και ειδικών ομάδων σε μια κανονική ζωή μέσω της ΚΟ και των φορέων της. 

Τέλος είναι χρήσιμο να δει και η “βάση” του τομέα της ΚΟ ή της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας (Κ.ΑΛ.Ο.) όπως αποκαλείται με τον τελευταίο νόμο 4430/16 τις δικές της ευθύνες. Είναι γεγονός ότι από το 2011 που πρωτοεμφανίστηκε ο πρώτος νόμος 4019/11 για την Κοινωνική Επιχειρηματικότητα έως και σήμερα τα μέλη του χώρου της ΚΟ και συγκεκριμένα οι κοινωνικοί συνεταιρισμοί Κοιν.Σ.Επ. και ΣυνΕργ δεν έχουν να επιδείξουν σχεδόν καμία σημαντική δράση συνεργασίας για την υποστήριξη του ζωτικού τους χώρου. Έως και σήμερα - παρά κάποιες μεμονωμένες εξαιρέσεις - δεν έχει δημιουργηθεί η δυναμική για την μαζική διεκδίκηση των δίκαιων κατά τα άλλα αιτημάτων του χώρου. Η “βάση” που απαρτίζεται από 1300 φορείς[3] δεν προχώρησε στην συγκρότηση εθνικού οργάνου και από το 2011, παραμένει αδιάφορη ή και αφελής αναμένοντας την πρώτη κίνηση από την πολιτεία  -ειδικότερα στη περίοδο 2015-2019- ωστόσο σίγουρα «ακέφαλη και άλαλη» με κάποιους μεμονωμένους θύλακες ενωτικών προσπαθειών οι οποίοι δεν συνεννοούνται αφού τους χωρίζει - υποτίθεται - ιδεολογική «άβυσσος». Τελευταία παρατηρείται κινητικότητα, για την δημιουργία του τριτοβάθμιου οργάνου από τέσσερις ήδη ιδρυμένους δευτεροβάθμιούς φορείς και δύο ακόμη υπό ίδρυση. Ωστόσο παρατηρείται απουσία ενδιαφέροντος  - επιεικώς ανησυχητική - από ένα μεγάλο μέρος της βάσης των φορέων Κ.ΑΛ.Ο., στο να συμμετέχουν στα δευτεροβάθμια όργανα της κάθε περιφέρειας που ανήκουν. Το γεγονός αυτό δυσχεραίνει το έργο των υπολοίπων  φορέων που εργάζονται πολλές ώρες αφιλοκερδώς για να δώσουν μέλλον στον χώρο. Η αδιαφορία και ο ωχαδερφισμός ανέκαθεν έβαζε «νερό στον μύλο» των καλοθελητών ή μάλλον των κακοθελητών που δεν επιθυμούν την προκοπή του χώρου.

Εν κατακλείδι αυτό που πρέπει να συμβεί – επιτέλους – είναι να δοθεί η δέουσα προσοχή και από τα δύο μέρη, την «βάση» και την πολιτεία. Η βάση πρέπει να ενωθεί διότι το καθήκον όλων είναι η προσπάθεια για συγκλίσεις, η συνάντηση των αναγκών με το εφικτό και η κοινωνική ειρήνη με την ευημερία. Η πολιτική ηγεσία να καταλάβει ότι η κοινωνική οικονομία είναι η λύση και ένας από τους δρόμους προς την ευημερία.   

---

[1] https://ec.europa.eu/growth/sectors/social-economy/cooperatives_en

[2] https://www.eesc.europa.eu/sites/default/files/files/qe-04-17-876-el-n.pdf

[3] Οι Κοι.Σ.Π.Ε. δεν αναφέρονται στο παρόν κείμενο ωστόσο σημειώνεται ότι είναι σύμφωνα με τον νόμο 4430/16 αυτοδίκαια φορείς Κ.ΑΛ.Ο. Διαφέρουν ως προς το ιστορικό προηγούμενο ίδρυσης τους, έχουν δραστηριότητα από το 2001 με τον νόμο 2716/99 και μετά από μεγάλες προσπάθειες και επιμονή συγκρότησαν με επιτυχία το εθνικό τους όργανο «Πο.Κοι.Σ.Π.Ε» και πέτυχαν την ομαλή συνεργασία μεταξύ των μελών του. Σε αρκετά σημεία μπορεί να ταυτίζονται με το κείμενο αυτό και τις παρατηρήσεις για την τρέχουσα κατάσταση στον χώρο της Κ.ΑΛ.Ο.