Κοινωνική Οικονομία, Κοινωνική Δημοκρατία και τα ελλείμματα δημοκρατίας

 

Κοινωνική Οικονομία, Κοινωνική Δημοκρατία και τα ελλείμματα δημοκρατίας

Του Στέλιου Κατωμέρη*

Οι υπεύθυνες για την πορεία της χώρας τα τελευταία 40 χρόνια κυβερνήσεις με σύσσωμο το αντιπολιτευόμενο πολιτικό προσωπικό δηλώνουν ανήσυχες από την παρουσία των κοινωνικοοικονομικών ανισοτήτων. Στην πολύπλοκη οικονομική και γεωπολιτική συγκυρία - στην οποία έχει συντελέσει η μακρόβια επίμονη κρίση οι περισσότεροι από τους πολιτικούς - κυρίως οι ηγέτες τους - μη δυνάμενοι να προωθήσουν λύσεις στα νέα προβλήματα ακολουθούν τις παλιές συνταγές του λαϊκισμού, τακτικές υπερδανεισμού, με μεταφορά των δανειακών υποχρεώσεων στο μέλλον υπονομεύοντας την επιβίωση της χώρας. Η απουσία ενός νέου πολιτικού αφηγήματος, ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου, επιδεινώνει τις σχέσεις πολιτικών και πολιτών. Η πολιτική συνθηματολογία εμφανώς «σημαδεμένη» από το παρελθόν, έχει ως στόχο την παραμονή των πολιτικών προσώπων στις θέσεις τους και όχι την βελτίωση των κυβερνητικών πολιτικών. Έτσι λοιπόν εξηγείται το γεγονός ότι δεν έχει καταλάβει κανείς και τίποτα από την μεταπολιτευτική μας ιστορία.

Οι έννοιες της αναδιανομής, της κοινωνικής δικαιοσύνης, της ισονομίας και η φροντίδα της πολιτείας για την εργασιακή ένταξη και επανένταξη έχουν ακυρωθεί επί της ουσίας. Την θέση τους πήραν τακτικές συμβάσεων ορισμένου χρόνου (ΣΟΧ) με θέσεις εργασίας στο δημόσιο και τους ΟΤΑ μέσω κοινωφελών προγραμμάτων. Έτσι όμως καταφέρνουν την βραχυπρόθεσμη ικανοποίηση κάποιου υποσυνόλου ανέργων χωρίς μακροπρόθεσμη προοπτική. Επιπλέον, οι «ενεργητικές» πολιτικές απασχόλησης περιορίστηκαν μόνον στην ελάφρυνση του ιδιωτικού τομέα από το μισθολογικό κόστος ως κίνητρο για πρόσληψη και διατήρηση εργαζομένων, χωρίς επίσης ένα μελλοντικό και βιώσιμο αντίκρισμα αφού μετά τη λήξη τους επανέρχονται στην ανεργία. Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΑΕΔ (Μάρτιος 2020) οι εγγεγραμμένοι άνεργοι ανήλθαν στους 1.131.646, ενώ οι επιδοτούμενοι άνεργοι ήταν μόλις 184.252. Σχεδόν ένα εκατομμύριο άνεργοι έχουν αφεθεί στην τύχη τους, να ζήσουν και να επιβιώσουν από τα συσσίτια ή όπως αλλιώς μπορούν… Ποιος νοιάζεται;.

Το έλλειμμα της Κοινωνικής Οικονομίας

Τα ελλειμματικά - ποσοτικά και ποιοτικά - αποτελέσματα των προαναφερομένων ενεργειών αναδεικνύουν την ανάγκη υιοθέτησης και εφαρμογής νέων πολιτικών όπως η ανάπτυξη του τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας (ΚΟ) ως χώρου κοινωνικής επανένταξης και εργασιακής μετάβασης. Οι αποφάσεις της ΕΕ στην διαδικασία του Λουξεμβούργου το 1997 έθεσαν τους πυλώνες ανάπτυξης ειδικότερα της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας (απασχολησιμότητα, επιχειρηματικό πνεύμα, ικανότητα προσαρμογής και ισότητα των ευκαιριών). Στα ΕΣΔΑ (Εθνικά Σχέδια Δράσης για την απασχόληση) μάλιστα περιγράφηκαν οι αναγκαίες τακτικές που απετέλεσαν και στόχους της ΕΕ. Σε ανακοίνωση της ΕΕ με τίτλο "Η τοπική διάσταση της ευρωπαϊκής στρατηγικής για την απασχόληση” τον Απρίλιο 2000 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέφερε ότι «…οι οργανώσεις κοινωνικής οικονομίας συμμετέχουν και στους 4 στυλοβάτες της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για την Απασχόληση και όχι μόνο στην ειδική κατευθυντήρια γραμμή για την ανάπτυξη της τοπικής απασχόλησης..».

 

Η Κοινωνική Οικονομία στην Ελλάδα και η Κοινωνική Επιχειρηματικότητα περιγράφεται στο νομοθετικό κείμενο ν4430/16 χωρίς όμως να έχουν πλήρως εφαρμοστεί τα περιεχόμενα του. Η κυριότερος στόχος που είναι η προστατευμένη εργασιακή ένταξη των ευπαθών και ειδικών ομάδων πολιτών στις οποίες ανήκουν τα μέλη της, δεν έχει επιτευχθεί. Παρά τις ποικίλες εξαγγελίες τους οι κυβερνήσεις από το 2011 έως σήμερα δεν είχαν πολιτική ενσυναίσθηση  και τις χαρακτήρισε ένα σημαντικό έλλειμμα Κοινωνικής Ευαισθησίας ενώ κατά την διακυβέρνηση τους παρουσίασαν «ιδεολογικό κενό» Κοινωνικής Δημοκρατίας.

Το έλλειμμα της Κοινωνικής Δημοκρατίας

Στην δεκαετία που διανύσαμε, οι σχετικές διακηρύξεις περί κοινωνικής δικαιοσύνης και ισότητας στα προγράμματα των κομμάτων δεν είχαν βάθος ενώ το εύρος ήταν επιλεκτικό και με διαφορετικά από τα ουσιαστικά απαιτούμενα κοινωνικά κριτήρια. Κατά την περίοδο 2008-2018 η ανεργία δεν αναγνωρίζεται ως φαινόμενο για το οποίο ευθύνονται οι εκάστοτε κυβερνήσεις με τις ελλιπείς πρόνοιες και τις οικονομικές και εκπαιδευτικές πολιτικές τους, αλλά επιρρίπτεται ως ατομική ευθύνη στον ίδιο τον άνεργο. Επιπλέον αντί της σε βάθος ενασχόλησης για την αντιμετώπιση της, η απώλεια της εργασίας και της αξιοπρεπούς ζωής απετέλεσε για τις πολιτικές ηγεσίες ευκαιρία επιδοματικών πολιτικών και πρωτοφανή «παραγωγή» ανακυκλούμενων ΣΟΧ, δηλαδή μιας μεθοδευμένης και ψυχολογικά επαχθούς κρατικής φιλανθρωπίας, μιας ψυχρής ψηφοθηρικής εκμετάλλευσης. Η απουσία Κοινωνικής Δημοκρατίας δημιούργησε κοινωνικούς αυτοματισμούς για τους ανέργους, συνταξιούχους και άλλες «αδύναμες πολιτικά» κοινωνικές ομάδες αφαιρώντας σημαντικά κονδύλια για την υποστήριξη τους. Οι μειώσεις συντάξεων και η μείωση του ποσοστού των επιδοτούμενων ανέργων ήταν ένα «εκλογικευμένο» και «ανίερο» για τις ευάλωτες και ειδικές ομάδες μέτρο. Επιπλέον η ανακατεύθυνση των κονδυλίων κοινωνικής πολιτικής σε άλλους τομείς παροχών (π.χ. κοινωφελής εργασία), μοιραία δημιούργησε κενά στην ταχεία και ουσιαστική κατάρτιση ανέργων σε επαγγέλματα αιχμής και την απουσία στήριξης του τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας. Έτσι επιβαρύνθηκαν περαιτέρω οι δείκτες μακροχρόνιας ανεργίας και φτώχειας στην χώρα οι οποίοι μάλιστα είναι από τους υψηλότερους στην ΕΕ. Ο άνεργος - θύμα – είναι χρήσιμος περισσότερο πλέον ως αριθμός της ΕΛΣΤΑΤ, παραμένει συνεχώς στην αναμονή μιας αμφιλεγόμενης οικονομικής επιβίωσης και - εάν συγκεντρώνει τα λεγόμενα «κοινωνικά κριτήρια» - εργάζεται χωρίς μέλλον απασχόλησης σε ΟΤΑ και δημόσιο, με συμβάσεις χωρίς αύριο. 

Η Κοινωνική Δημοκρατία

Η Κοινωνική Δημοκρατία και οι αρχές της εντοπίζονται στις τελευταίες δεκαετίες του 19^ου αιώνα όταν άρχισαν να είναι εμφανείς οι αντιφάσεις του καπιταλισμού με την δημοκρατία. Ορισμένες από τις ιδεολογικές κατευθύνσεις της υιοθετήθηκαν από τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα της Ευρώπης στο τέλος του αιώνα. Ωστόσο, μετά την οικονομική καταστροφή των ευρωπαϊκών κρατών αφενός από την οικονομική κρίση του 1929, αφετέρου από τους δύο μεγάλους πολέμους, οι πολιτικές προτεραιότητες άλλαξαν. Η μεταπολεμική φρενίτιδα ανοικοδόμησης και η υιοθέτηση του Κεϋνσιανισμού έριξαν τις αρχές της Κοινωνικής Δημοκρατίας στην λήθη. Λίγες δεκαετίες μετά ήρθε η αμφισβήτηση του κοινωνικού κράτους και στην δεκαετία του ’80 επήλθαν εκ νέου πολιτικές αλλαγές και έφεραν για πολλά χρόνια τα συντηρητικά κόμματα στην Ευρώπη.

Έκτοτε, οι ιδεολογικές αρχές της Κοινωνικής Δημοκρατίας δεν επανήλθαν στο πολιτικό διάλογο με πληρότητα αλλά μόνον αποσπασματικά. Ούτε ένα ευρωπαϊκό κυβερνόν πολιτικό κόμμα, μετά το 1980 και μετά με την οριστική επικράτηση της παγκοσμιοποίησης και των «ισοσκελισμένων προϋπολογισμών», δεν τις υιοθέτησε. Μέρος των αρχών της όπως αυτή των «δίκαιων ευκαιριών», που αντικατέστησαν την «ισότητα ευκαιριών» που προωθούσε η φιλελεύθερη ιδεολογία, επιχειρήθηκε να ενσωματωθούν στην πολιτική των τελευταίων δεκαετιών του 20^ου αιώνα. Μάταια όμως, αφού τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα ειδικότερα μετά την δεκαετία του ΄90 δεν κατάφεραν να εφαρμόσουν - με εξαίρεση στη Σκανδιναβία - κοινωνική πολιτική για τους πληγέντες των οικονομικών κρίσεων της εποχής. Το εντυπωσιακό είναι ότι δεν κατάφεραν έκτοτε να πείσουν τα εκλογικά σώματα ότι μπορούν να επανέλθουν στην εξουσία με πειστικές προτάσεις και να εφαρμόσουν πολιτικές για ένα νέο «Κοινωνικό Κράτος». Είχαν χάσει την ιδεολογική πυξίδα της Κοινωνικής Δημοκρατίας, είχαν χαθεί στην νεοφιλελεύθερη δίνη.

Στην Ελλάδα σήμερα, οι έννοιες αναδιανομή, κοινωνική δικαιοσύνη, πλήρης πρόσβαση στα κοινωνικά αγαθά, δίκαιη ισότητα στην απασχόληση και στην εκπαίδευση και υποστήριξη του εισοδήματος για μια αξιοπρεπή διαβίωση, αποτελούν «κορώνες» από κεντροαριστερά πολιτικά έδρανα - πρόσφατα μάλιστα και από συντηρητικούς κύκλους – απλά ως συνθηματολογία, χωρίς πρόθεση εφαρμογής, ένα «κενό γράμμα» για τον μέσο πολίτη. Σήμερα περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη ιστορική στιγμή η Κοινωνική Δημοκρατία αποτελεί καθήκον, πολιτική πρόταση και μέθοδο εφαρμογής του εφικτού. Οι πολίτες μπορούν να διαπιστώσουν ότι η μετάβαση στην αξιοπρεπή ζωή μπορεί να υπάρξει, να την επιζητήσουν και να εφαρμοστεί. Η αναπόφευκτη παγκοσμιοποίηση - που ήρθε για να μείνει - εκμηδενίζει την παρουσία του ατόμου και «στραγγαλίζει» την ύπαρξη του. Η νέα αυτή πανίσχυρη φαινομενικά τάξη πραγμάτων αντιμετωπίζεται μόνο με την εφαρμογή των ιδεολογικών αρχών της Κοινωνικής Δημοκρατίας οι οποίες μπορούν να δημιουργούν χειραφέτηση, περηφάνια, κοινωνική αξιοπρέπεια, προκοπή, διατροφική και ενεργειακή αυτάρκεια και δίκαιη οικονομική ανάπτυξη.

Είναι η εφαρμοσμένη Κοινωνική Δημοκρατία το περιβάλλον που ευδοκιμεί η Κοινωνική Οικονομία;

Σε επόμενο κείμενο μας θα επιχειρηθεί η συγκριτική παρατήρηση της ώσμωσης του «πολιτικού» με το «κοινωνικό», δηλαδή της Κοινωνικής Δημοκρατίας με την Κοινωνική Οικονομία.

*MSc Κοινωνικής Πολιτικής, κοινωνικός συνεταιριστής, ιδρυτικό μέλος ενώσεων φορέων Κ.ΑΛ.Ο, πιστοποιημένος εκπαιδευτής ενηλίκων, Υποψήφιος Δρ Κοινωνικής Οικονομίας